Ilcambiodellavita AlessandraStoppa Ilfarsidomandecome«beneprimario»inquestotempoinauditoedrammatico.Orachelarealtàhafattoirruzione,dopoun’epocaincuisembravanoncipotesseesserené“dipiù”né“dimeglio”,citroviamosuuncrinale.ParlaloscrittoreMaurizioMaggiani «Iosonogratoallavitachemihaportatosuquestocrinale.Aquestacrisi,cheèladomandapiùgrandechemisifadaquandosononato».Descrivecosìilmomentopresenteesenzaprecedenti,loscrittoreMaurizioMaggiani.Larealtàhafattoirruzioneincrespando«ladistesaimmota»incuivivevamo,inun’epocache,dice,«sembravafinitalì»,quasichedisottofondocisichiedesse:«Macosavuoidipiù?Macosavuoidimeglio?». Ora,perconsiderarecosaabbiamoimparatodalfrantumarsidisicurezzeeillusioni,seabbiamoimparatoqualcosa,ecomepotràdurare,luicredecheilprimoaiutovengadalfattochesulcrinale,«inquestaposizionestraordinaria,impensata»,nonpossiamostareineterno.«Equindidobbiamoscegliere».Qualesialascelta,lospiegainquestodialogo.Tracceloharaggiuntoimmersonelsuo«privilegio»,inunagrandecasaisolata,inmezzoallacampagnafaentina,doveognigiornoilsuovicinoGiorgioesceintrattoreedalontanolosaluta,muto,preoccupatodalcoleotteroturcochestamangiandolelorovigne. PremioStrega,autoreallergicoagliambientiletterari,Maggianiascolta,guardalanaturachetornaarespirare,«ilcreatocheharottolasuaquarantenaedèuscitodallemolteprigioniincuiloabbiamorelegato».Potrebbeparlartialungodellanutriachehaincontratoieri,«timidissima»,deltrambustochefannoleanatrealzavole,delmandorlofioritoinanticipo.«Noisiamoilvirusdominantediquestopianeta»,dice:«Maadifferenzadelviruscheoggiminacciailnostrodominio,l’uomoscegliediesseredistruttoredelsuoospite.Abbiamoconsumatoilcreatofinoall’esaurimento.Orasiamoriportatidentrol’anticastoriadichidominachi...». LosquarcioapertodalCoronavirusperluiinvestetutto,èchiedercichisiamo,difronteall’immensitàcomedifronteanoistessi;ècapirecosavogliamopiùditutto:«Salvareinostricorpi?».Cosìlasuaattivitàinquestotempoèdiventataladomanda,checonsiderail«beneprimario». Perchél’interrogarsi–l’«abitodellaragione»comehascrittosuRepubblica,oancora«lacuradell’incoscienza»–ènecessario,piùchemaioggi? Qualemomentosenonquestoperchiedersi,perdomandarsi.Vistochec’èsolounaproterva,stupida,raccoltadistupide,proterve,risposte.Secondolei,CristonelgiardinodelGetsemanièandatoacercarerisposteoafarsidomande?Nelmomentodicrisiesolitudinepiùgrandeeterribile,èandatoadomandare.Lerispostevengono,sesifannoledomandegiuste.NessunodinoièparagonabileaCristo,maquestacrisièunGetsemani.Nondicovadaaccettato,maconsideratosì. Leicomeloconsidera? Permeèlacrisipiùgrande,equindiladomandapiùgrandechemisifadaquandosononato.Hosessantottoanni,dicrisinehovissute.Maquestaèladomandapiùgrandeperchéèineludibile.Vede,èunmomentocheapparentementecicostringeaunasolaazione:laritirata,ladifesa.Siparla,ancheconragioni,diuna“guerra”,maivirusnonfannolaguerra,nonsannocos’èlaguerra:unesserino,nelsuoprocedereovvio,naturale,micostringeaunaposizioneinaccettabile,inaudibile,maisuccessaprima,diritirata.Soloche,seguardiamobene,larestrizionevienedanoi.Perlapsicologiadimassachefacilmentesiforma,percuipoistiamonellenostrecasenonpernonammalarci,comeègiustofare,macomesefossimogiàtuttimalati. Siriferiscealla«penetranteideadiunageneraleinfermità»,cuidicediavereassistito?Leisièarrabbiatoquandoleèstatopropostodileggere,insiemeadaltriautori,deilibriperchièacasa.Perché? Èuna“generosità”chetemoquantoilcontagio,undaresupportipersostenerci,unasmaniadinutrirci...Ètipicodelmalato“tirarsisu”.Maunononpuòleggersiunlibrodasolo?Cos’èsuccesso,c’èstataunamortificazionedellavolontàedellacapacità?Questoèilpuntoperme,selacrisiimplicaunamenomazionedellospiritoedell’intelligenza... Oppureseciprovocaeprovocalanostraragione. Unacrisièuncambiamentochechiedecambiamento.Èunapausa,cheassomigliaaunarotta,unmomentobuonoperpensare,atutto.Io,peresempio,devopensarechehoun’etàincui,sefiniscoinospedale,possoesseremessodaparte:èbenecheiolosappia.Èbenesaperechenonhodirittoatutto!Adognimodo,quellochetemoèquestainfermità.Chepoi,èlamalattiadell’essere. Inchesenso? Scusi,nonvoglioentrarein“casa”sua,maquellacosascandalosadeisantichetoccanoilebbrosi...Micaèunafavolettaoilraccontodiunaperversione.Èl’ideacheilmalelosicuraelosivincenonritraendosi.Contuttiirischichecomporta.Irischicheoggicorronoimediciegliinfermieri.Quellochepernoièmetaforico,perlorononloè,mavaleallostessomodo:“toccare”,affrontare...Quellochevogliodireèchenoncisalveremoconlafuga,conlaprotezione.Setuttoquellochedobbiamofareèsalvareinostricorpiebasta,cosafaremo?Cosacenefaremodelnostrocorpo? Alledomandecheleisifa,chesonotanteechespessocensuriamo–comeperesempio:dicosahopaura?Perchéieridavoperscontatalavita?Eperchédomanidovrebbevalerequalcosa?–,aquestedomandeèpossibiledarcidellerispostee«risposteragionevoli»,comeleiauspica? Noncirispondiamodasoli.Nondobbiamorisponderci!ACristolerispostenonsonovenutedasolo,madallastradachehafatto,conlacroceingroppa,tutta,finoallafine.Poinoipossiamo,conadultaconsiderazione,metterciinsieme,chiederedimetterciinsiemeperrispondere...comenoiora.Iononvogliousciredaquesto“statod’eccezione”senzasaperechesiamomiglioridicomepensiamodiessere.Odicomeparrebbeconvenienteessere.Quindiènecessariofarciciascunoledomande,perchécicollocanoinunospaziomenoristretto,citolgonodallesbarredellagaleraacuicisiamoconfinati.Interrogarsièmettereordine.Neitumulti,nelnostrocaos,noipossiamocondurciallaragione,allacondizioneadulta.Come?Propriodomandando.Facendodomande.Ela“bestia”,noninsensonegativo,intendolaforzacaotica,siplaca.Tuttalaprotervia,lasuperbia,difrontealledomandesiplaca. Elarisposta? Ègiànelladomanda. Inchesenso? Pensoaquandofaccioungestochemimettenell’incertezza,inuninaspettatosusseguirsidieventi,ungestodicuinonmicapacito.Michiedo:perché?Perchél’hofatto?Ilchiedermelogiàridimensiona,costringeinunospaziomio,dell’anima.Ilchiedersi,il“fermarsi”,il“trattenere”...nonèlarisposta,no.Maèl’iniziodiunpercorsodirisposta. Chiedersiseèsufficienteesseresani,salvareinostricorpi,laportaascrivereche«lavitanonèappenailcontrariodellamorte».Larealtàdioggi,ponendocidifrontealdolore,allamorteeallapauradiessa,spingelaricercadelsignificato,apre“la”domandasulsensodelvivere. Ècosì.Guardi,iononvogliomorire.Iohounageneticacontadina:sonosolidamentededitoallavita,estraneoalmaledivivere,perchévengodagenerazionichehannolottatoallostremopernonmorire.Maponiamoilcasoche,quandohofinito,misichiedailconto?IlVecchioapriràillibroneedirà:“Maggiani...MaurizioMaggiani.Vediamounpo’...”.Nonmichiederàcontodeiromanzichehoscritto. Eperleiqualèilsenso?Dicosalesaràchiestoconto? Diquantavitahogeneratoincambiodiquellachehoconsumato.Imieigenitori,contadinianalfabeti,nonhannolottatosolopersalvarelapelle,mihannoconsegnatounacosa:checiòchec’èdibuono,lovedi.Perchéèvita.Generavita.Leilosacos’èlavita...Nonècertoalzarsialmattino,svegliarsivivi.Èdareilprimosguardodelgiorno,ilprimogesto.Oèungestoperlavitaoèungestoperlamorte.PensoallaGeenna,ladiscaricadiGerusalemme,dovefinisceil“malvagio”,ciòcheappartieneallaspazzatura,ciòcherestaindistinto.Lesembreràvolgarecomeespressione,machisidistingueèil“buonuomo”.Quellochenonsitrovamaiarimestareunindistintomaterialeconsumato,finito. Rispettoal“fermarsi”,al“trattenere”,dicuidiceva:leicosatrattienedell’esperienzadiquestomomento? Lasorpresa,l’esseresorpreso.Hoavutounavitaestremamentefortunata,hovissutoepocheinteressanti,mièstatoconcessodifareesperienzeimportanti,belle,brutte.Masonogratoallavitadiavermicondottoauncrinale.Aquestocrinaledioggi. Perché? Eravamoinun’epocachesembravafinitalì.Incuinonpotevasuccederepiùnulla,tuttoavevaunasualogica,inattaccabile.Ilsistemanonpotevaesserescalfito.Vivevamocomedicendo:macosavuoidipiù?Cosavuoidimeglio?Edov’èilpiù?Dov’èilmeglio?Eralafinedellastoria,l’ordineuniversalecostituito.Unalandainfinita,unaterrapiatta.Einveceunmovimentotelluricohaincrespatoquestadistesaimmotaenehafattounpaesaggioconturbante.Eleisitrovalì,sullacimadellacresta.Daunaparte,c’èquellocheèstato,dall’altra,quellochenonsappiamo. Checosapermettedinon“tornareindietro”,soprattuttoditenereaperteledomande?Leichecosaguarda? Quellocheaiutameèquesto:nonpoterfarefintadiniente.Sulcrinalenoncistaiineterno,laforzadigravitàtispingegiù,daunaparteodall’altra.Inquestaposizionestraordinaria,impensata,nonpuoistare.Oguardiamoquellochepensavamofosseuninfinitopresente,oquellochenonsappiamo.Puoiscegliereselasciartiscivolareindietrooslanciartiinavanti.Serestovivo,potròdalcrinalenonsolovedere,madecidere.Sceglieredientrareinquellochenonconosco.Diessereuncontributonellanavigazione,inmezzoaunmaresconosciuto:seUlisseèarrivatolà,nonhasemplicementeattraversatounospecchiod’acqua,mal’hamutato.Sec’èunaragionepercuisiamoqui,nonostantequellocheleichiameràpeccatooriginale,avremoancheuncompito,possiamoturbarequestadistesad’acqua.Eturbareèvita. Quandoleihapaura,cosalavince? Guardaremiamoglie. MaurizioMaggiani(CastelnuovoMagra,LaSpezia,1951),terminatiglistudi,hainsegnatoperunannonelcarcerediLaSpezia.Tralesueopereprincipali,usciteperFeltrinelli:IlcoraggiodelpettirossohavintoilPremioViareggioeilCampiellonel1995;nel2005IlviaggiatorenotturnosièaggiudicatoilPremioStregaenel2015IlRomanzodellaNazioneilPremioElsaMorante.Tragliultimititoli:Lazeccaelarosa(2016)eL’amore(2018).